Pasen: cursus ikoon schilderen

Vorig jaar volgde ik een introductieles van één uur ikoon schilderen, en ik was verkocht. Daarom deed ik vanaf februari van dit jaar mee aan een vijfdaagse cursus. In de bijpassende omgeving van een bijna vierhonderd jaar oud kerkje ging ik met een groep aan de slag met bladgoud, sleperskwast, ei tempura en vissengoud. Ook als je geen schilderservaring hebt, dan kun je het! Lees maar…

In den beginne…

Ikoon schilderen doe je volgens een vast patroon, aan de hand van voorbeelden die je overtrekt. Ik werd het meest aangetrokken door de engel Gabriël, die hier een staf en glazen bol in zijn hand houdt.

Je werkt op een speciaal geprepareerde plank, die al klaar ligt voor je. Na het overtrekken met behulp van een blaadje, potlood en verfpigment breng je de lijm aan voor het aureool. Pas na een uur of 3 mag je het bladgoud rondom het hoofd aanbrengen. Dat gepriegel had ik bij de introductiecursus ook al eens gedaan, weliswaar met “snellere” lijm en die ervaring kwam goed van pas.

Vervolgens ga je na de eerste “gouden” cursusdag naar het donker. De schildertechniek voor ikonen is namelijk volledig omgekeerd aan wat ik gewend was: lichte tinten schilderen en daarna de schaduwen aanbrengen. Je start dus met het mengen van een heel donkere kleur. Bovendien werk je met ontelbaar veel (dunne) laagjes, die je steeds op elkaar aanbrengt als de verf droog is. Zo zie je dus dat mijn rand eerst goud was, waarna er later blauw overheen kwam. Het idee is dat je lagen door elkaar heen ziet “schijnen”.

Het maken van de verf is ook een kunst apart. Voor het eerst van mijn leven werkte ik met verfpigmenten gecombineerd met een ei-azijn-water mengsel. Op zich niet moeilijk, maar je moet het wel even leren…

Gezicht

Bij het schilderen van de huidskleur zie je hieronder goed de techniek van ikonen schilderen. De samenstelling in procenten van de verschillende pigmenten voor de huid staat vast. Zo werd het gezicht dus eerst helemaal bruin, vervolgens kwam er een gele laag op, en vervolgens nog een paar steeds lichtere lagen.

Als de kleuren kloppen, ga je het moeilijkste doen. Nou ja, dat vond ik het lastigst: het verwassen van al die laagjes huidskleur, oftewel het in elkaar doen overlopen. Zo krijg je een natuurlijker resultaat. Met wat water, een kwastje en een pietsie verf speel je net zo lang tot je tevreden bent.

Zelf vind ik het lastig hoe lang je daarmee doorgaat. Als het al aardig eruit ziet, kun je stoppen of doorgaan naar een nog beter resultaat, met het risico dat je alles verpest. Al kun je op zich altijd weer fouten herstellen met wat water en een nieuw laagje verf…

 

Locatie

Ikonen schilderen is echter meer dan techniek. De sfeer speelt ook een belangrijke rol. Wij zaten in de kerk, waarbij de geest van de eeuwen voor je voelbaar is.

Het hoeft niet volledig stil te zijn als je aan het schilderen bent, maar luidruchtig de laatste aflevering van Temptation Island bespreken (als je dat al kijkt…) is niet de bedoeling.

Zelf merkte ik niet zoveel van het meditatieve karakter van het ikoon schilderen. Ik was eigenlijk vooral bezig met het leren van de techniek. Op momenten dat ik wel even begon te “zweven”, werd het resultaat gelijk minder…

Maar wel kreeg ik flink wat mee van de positieve vibe die rondom de cursus hing. Je bent zo’n hele dag bezig, maar die vliegt voorbij. Vooraf kende ik slechts twee mensen van de groep van zo’n vijftien mensen. Ik ben niet zo’n groepsmens, dus was benieuwd hoe de (lunch)pauzes zouden zijn, maar het waren allemaal aardige, leuke en interessante mensen! Aan het einde van elke cursusdag zetten we onze ikonen op een rijtje op de kerkstoelen. Iedereen kreeg de ruimte om te vertellen hoe hij/zij die dag had beleefd en wat er nog gedaan gaat worden als huiswerk… Want het tempo lag wel hoog. Volgende cursussen zullen niet in vijf, maar in zes dagen gegeven worden. Na de pasen mogen we onze ikonen weer ophalen na de tentoonstelling op een bepaald tijdstip, maar ik weet nu al dat dit een gezellig koffieuurtje met iedereen gaat worden.

 

Het eindresultaat

Je las het al, de ikonen zullen enkele weken in de kerk hangen. Ik was stomverbaasd hoeveel mensen op de opening van de tentoonstelling afkwamen! Het was zo druk bij de kerk toen ik aankwam, eigenlijk dacht ik dat er net een begrafenis was geweest…

Hier zie je mijn Gabriël in volle glorie. Ik ben tevreden, hoewel je ziet dat het een beginnerswerkstuk is. Een volgende keer heb ik meer ervaring, en dat zul je bijvoorbeeld terug gaan zien in meer kleurlagen in de kleding. Ook het verwassen ga ik iets anders aanpakken, met meer echt pigment in mijn verf voor een goede ondergrond. Nu “verwaste” ik ook soms hele stukken verf weg, waardoor lelijke plekken ontstonden.

Volgende keer

Jawel, je las het goed. Ik ga volgend jaar voor pasen op herhalingsoefening. De docente Thea van Haarlem gaf ook aan dat ik dan verder kan met mijn nu opgebouwde ervaring. In de tussentijd ga ik op zoek naar een afbeelding die mij aanspreekt. Want hoewel ik van Gabriël ben gaan houden (ik heb sowieso een voorliefde voor engelen), vond ik hem wel een tikkie verwijfd eruit zien, met dat haar en diadeem.

Mijn volgende ikoon lijkt het mij ook leuk een achtergrond te kunnen schilderen. Nu werkte ik alleen met vissengoud (tsja, zo heet dat). Er kwam tijdens de cursus ook een ikonenschilder uit de regio langs, die bijvoorbeeld een geweldig kremlin had gemaakt op zijn kunstwerk.

Zelf ben ik 24 jaar geleden in Rusland geweest, heb daar ook een geweldig klooster bezocht waarvan ik de naam vergeten ben. Ik zal de foto’s eens opzoeken, misschien kan ik dat op de achtergrond van mijn nieuwe ikoon plaatsen…?

Ik heb nog genoeg tijd om eens lekker na te denken over dit volgende project!